Demotie? Daar kun je heel gelukkig van worden

Waarom wachten totdat het water je aan de lippen staat?

Demotie, een stap terug zetten en genoegen nemen met minder salaris; daar kiezen maar weinig mensen voor. Terwijl velen aangeven best wel met minder geld te kunnen. En het alternatief, doorwerken in een baan die niet past, vaak behoorlijk zwaar en onprettig is.

Misschien komt dat wel, omdat we het beeld van de onvrijwillige, weinig harmonieuze variant voor ogen hebben. Omdat we bang zijn de regie te verliezen als we het onderwerp aankaarten. Maar misschien nog wel het meest, omdat we het toch lastig aan onszelf kunnen verkopen. Dus wachten veel mensen, totdat het water hen aan de lippen staat. En dat is zonde: je kunt je leven soms een stuk prettiger maken door een stap terug te doen.

Manager worden om verder te komen
Het voelt als of we iets uit te leggen hebben, namelijk dat we echt geen mislukking zijn. Want een loopbaan hoort nu eenmaal omhoog te gaan.

Denken over loopbanen zit vol impliciete veronderstellingen. Dat je steeds verder groeit en meer gaat verdienen. Dat elke loopbaanstap een goede keuze is in plaats van een experiment. Dat het geven van leiding iets is, dat je gaat doen als je verder wilt komen. Dat je nooit genoeg krijgt van een bepaalde rol (leiding geven, buitendienst), maar dat altijd zult willen blijven doen.

Resultaat is dat we soms stappen zetten die helemaal niet bij ons passen. Ben je opeens manager terwijl je eigenlijk veel meer gemotiveerd wordt door de inhoud. Of wil je, na jarenlang 60 uur per week gewerkt te hebben weer eens wat anders met je leven.

Crisis als breekijzer
Het is onwaarschijnlijk dat alle promoties goed uitpakken, dat we succes op succes stapelen en onze verlangens niet veranderen. Feit is dat er te vaak een crisis voor nodig is om de stap te durven zetten. Een burn-out, een conflict, een scheiding, een overleden geliefde: dan, in die fase dat het leven even lijkt stil te staan en alles wat vertrouwd was opeens onzeker lijkt, zijn we vaak op ons moedigst. Dat is het moment waarop we het best in staat de knop om te zetten. Maar waarom niet eerder verkennen of die stap terug ons niet het leven brengt waar we naar verlangen: werk op een niveau en in een richting die ons past, meer flexibiliteit, meer vrije tijd en ruimte voor hobby’s en familie?

Je armer voelen dan je bent
Je wilt niet de regie verliezen als je aankaart je positie in te willen leveren en een stap terug te willen zetten. Er zijn voorbeelden waarbij demotie hardhandig werd opgelegd door het management en vooral werd ingegeven door vooroordelen: ouderen zijn te duur en niet meer productief genoeg. Onder het mom van duurzame inzetbaarheid werden hele groepen onder druk gezet genoegen te nemen met minder salaris en een andere rol.

Maar ik zie ook veel mensen die te voorzichtig zijn: die zichzelf alle denk- en experimenteerruimte ontnemen doordat ze de risico’s uitvergroten en zich armer rekenen dan ze zijn. Ze stuwen zichzelf voort in een baan die ze ongelukkig maakt. Die maakt dat ze s ’avonds uitgeput op de bank zitten en een leven leiden waarin alles er van buitenaf prima uitziet, maar er weinig ruimte is voor iets anders dan werk. En er weinig wordt gevoeld en genoten.

Voorbeelden van een stap terug:
1. Annet was directeur bij een technische onderneming. Jarenlang had ze mee gebouwd aan de organisatie en die voelde als haar kindje. Maar langzaam sloop de vermoeidheid erin: ze deed steeds meer dingen die ze eigenlijk niet leuk vond. Een scheiding zorgde ervoor dat haar leven op zijn kop kwam te staan. Maar het gaf ook ruimte om over haar werk na te denken. Ze startte als ZZP-er in de rol van adviseur op het vlak van innovatie. Achteraf ziet ze: het bedrijf was in een fase gekomen waarin consolidatie voorop stond: terwijl zij zelf veel meer van het pionieren en innoveren was.
2. Freek was manager van de communicatieafdeling van een grote organisatie en merkte dat de managerial taken hem steeds meer moeite kostten. Op zich ging het niet slecht, maar hij deed te weinig waar hij echt goed in was en ervaarde de dagen op kantoor vaak als saai, vol geneuzel en overleg. Nu, als accountmanager, is hij weer degene die de grote klanten binnenhaalt en evenementen bedenkt. Hij hikte er lang tegenaan, zegt hij achteraf, ook al had hij genoeg gespaard om niet in de problemen te komen tot zijn pensioen (negen jaar later).
3. Sanne besloot te stoppen met haar werk bij een grote uitgeverij. Ze werkt nu in boekenwinkel en maakt illustraties. Haar werk, het begeleiden van schrijvers, vond ze superleuk, maar het was ook werk waarbij ze nooit klaar was. Buiten werktijd moest ze manuscripten lezen. Ze dacht altijd: na mijn pensioen ga ik wel weer tekenen; het kwam er nooit van, maar het verlangen was groot. Uiteindelijk kreeg ze een burn-out. Toen gooide ze het roer om en ging een stuk minder verdienen.

Hoe pak je het aan om een stapje terug te zetten?
• Zorg voor een buffer en overzichtelijke lasten.
• Denk na over wat je (wél) wilt, schakel eventueel een loopbaancoach in onder het mom van: ‘ik wil graag eens nadenken over mijn toekomst en hoe ik mij verder wil ontwikkelen’. Kortom hou het neutraal (tenzij er wel met openheid over dit soort zaken gesproken wordt).
• Tast de mogelijkheden af. Bedenk dat HR waarschijnlijk nog weinig ervaring heeft met een vraag als de jouwe en je maar beter zo helder mogelijk kunt zijn. Onderzoek hoe je werkgever met dergelijke vragen omgaat: hoe is het met anderen verlopen? Zijn ze flexibel genoeg om mee te willen denken over een nieuwe positie die bijvoorbeeld lijkt op jouw oude positie, maar dan met speciale taken?
• Denk na over je verhaal. Uit onderzoek blijkt dat lang niet iedereen gelukkig wordt van een demotie. In het onderzoek wordt geen onderscheid gemaakt tussen vrijwillige en onvrijwillige demotie: juist van dat laatste is vooral sprake geweest de afgelopen jaren. De veronderstelling is dan ook dat het vooral de mensen zijn die zelf kiezen er van opknappen: maar hierbij baseren we ons vooral op ervaringsgegevens. Daaruit blijkt ook dat veel zal afhangen van het verhaal dat jij jezelf en anderen vertelt. Als je het ziet als jouw keuze en zicht hebt op wat het je oplevert, is de kans dat je ervan opknapt het grootst. Jij bepaalt of het echt een verlies aan status is: jouw verhaal is heel bepalend voor het beeld van anderen.
• Geef jezelf, zo nodig, een zetje. We kunnen ons de risico’s van het verlies aan regie aan een baan veel beter voorstellen dan het risico van het doorgaan in de huidige positie. Denk daar ook over na: over spijt die je mogelijk hebt, omdat je nooit toegekomen bent aan bepaalde dingen, over de urn van frustratie die je zult moeten doorstaan als je blijft terwijl het niet goed meer past, kritiek en subtiele buitensluiting, over het moment voorbij laten gaan.

Niet alleen voor 50 plus
Een stapje terug doen, met de impopulaire term: demotie, is een nog weinig gebruikt middel om je werkplezier te vergroten. Het ligt wat in de taboesfeer, heeft het imago van onvrijwilligheid, maar als je zelf het heft in hand neemt, bepaal je zelf je verhaal. Jouw verhaal hoeft er niet een te zijn van: ik kon niet anders, maar gaat over het maken van een bewuste keuze, passend bij jouw huidige behoeften. Dat gaat niet alleen over ouderen: op elke leeftijd kun je erachter komen dat het vorige niveau je beter paste of kun je een stap terug zetten om je in een andere richting weer verder te ontwikkelen. Ook op je dertigste.